اشغال داکا: درس‌هایی از دانش‌آموزانی که مبارزان سایبری شدند

در اوایل ماه آگوست ۲۰۱۸، موجی از اعتراضات جمعی در شهر داکا، پایتخت بنگلادش به راه افتاد. جرقه اولیه آن، با مرگ دو جوان دانش‌آموز که توسط یک اتوبوس که با سرعت زیاد در حال حرکت بود اتفاق افتاد. کسانی که به خیابا‌ن‌ها آمدند بیشتر دانش‌آموزان دبیرستانی و دانشجویان دانشگاه‌ها بودند. خواسته‌ آن‌ها از دولت‌شان بهبود وضعیت جاده‌ای بود. تقریبا برای یک هفته، داکا، شهری که خانه بیش از ۱۸ میلیون نفر است، راهبندان بود. در این ویدئو (که در Bangla فیلمبرداری شده) جوانانی دیده‌ می‌شوند که از مجامع بدون خشونت آمده‌اند، شعار می‌دهند و زنجیره‌ی انسانی تشکیل داده‌اند. با اتحادیه‌‌های دانشجویی صحبت می‌‌کنند و اتوبوس‌ها، کامیون‌ها را نگه می‌دارند و بررسی می‌کنند که آیا این وسایل نقلیه صلاحیت بودن در جاده‌ها را دارند یا خیر. این ویدئو توسط Daily Star فیلمبرداری شده: 

نقض آزادی رسانه

ایجاد جنبش اجتماعی ایمنی جاده‌ای در سراسر کشور نتیجه خشم فراوانی بود که از سمت نسل جوان در شبکه‌های اجتماعی پخش شده بود. چند روز پس از تعطیلی در پایتخت، دنیا شاهد تبدیل این تظاهرات مسالمت آمیز به خشونتی خونین شد. خشونت گزارش شده توسط گروه‌های حمایت‌کننده دولتی، مثل لیگ چهاترا که با حزب لیگ آوامی در ارتباط است، و همینطور از پلیس بود که توسط گاز‌های اشک‌آور، گلوله‌های پلاستیکی، ضرب و شتم خشونت آمیز، کتک، تجاوز و قتل صورت گرفت. و این موضوع نه تنها برای دانش‌آموزان، بلکه برای خبرنگاران هم اتفاق افتاد. بر اساس به روزرسانی‌های رسانه‌‌ای که شامل اخبار بین‌المللی هم می‌شود، خبرنگاران برای پوشش دادن این اخبار مورد ضرب و شتم قرار گرفتند. تلفن‌ها و دوربین‌هایشان شکسته شد و مورد تهدید قرار گرفتند تا ویدئوها و تصاویری که ضبط کرده بودند را پاک کنند. 

شهید علم، عکاس خبری، نویسنده، فعال و مدافع حقوق بشر که در طول هفته اعتراضات مخالفت دولت را با الجزیره اعلام کرد. علم با الهام از نسل جوان کشورش، به خیابان‌ها رفت تا شاهد فعالیت‌های این دانش آموزان باشد و آن را مستند کند. همان زمان بود که دستگیر، بازجویی و شکنجه شد. و در نهایت برای اینکه آزادانه نظرش را گفته، بر اساس بخش ۵۷ از قانون بدنام اطلاعات و فناوری ارتباطات بنگلادش به زندان رفت. دولت وی را برای «گسترش تبلیغات سیاسی» متهم کرد اما عفو بین‌الملل وی را یک «زندانی با وجدان» نامید. 
 

حق ضبط

علم شاهد بسیاری از لحظات محوری در تاریخ بنگلادش بوده است. شروعش از مقاومت مردم در سال ۱۹۸۴ در برابر جنبش نظامی ارشد در مقابل ارتش رییس جمهور ارشاد بود و در سال ۱۹۹۰، زمانی که قدرت مردم باعث شد رییس جمهور یک قدم از جایگاه طولانی مدت خود عقب‌نشینی کند، وی حضور داشت. در سال ۱۹۹۱، این کشور شاهد اولین انتخابات آزادانه بود و تصاویری که علم در طی این انتخابات گرفته در مستندسازی تاریخ دموکراسی بنگلادش نقش اساسی بازی می‌کند. نخست وزیر بنگلادش، شیخ حسینه واجد، که از سال ۲۰۰۹ کشور را اداره کرده، بارها و بارها از محدود کردن صدای مخالف حمایت کرده است. 

قطع ارتباط شبکه مخابراتی برای سکوت هر صدایی علیه دولت نه تنها در بنگلادش بلکه در آسیای جنوبی بسیار باب شده است. ویتنس (Witness) پیشتر قطع اینترنت را به قصد کنترل افراد، به منظور سرکوب آزادی بیان دانسته و با آن مخالفت کرده است. ویتنس، همچنین بر اهمیت درخواست شرکت‌های تکنولوژیک مبنی بر شفافیت هر چه بیشتر در چگونگی گرفتن تصمیمات خود با توجه به همکاری فیسبوک در میانمار، سریلانکا و هند و غیره تاکید کرده است. 

«حق ضبط» که ما به عنوان "حق بیرون آوردن دوربین و یا تلفن همراه و فیلمبرداری از اعمال ارتش و اجرای قانون بدون ترس از دستگیری، خشونت و یا دیگر انتقام‌جویی‌ها" می‌بینیم، توسط شورای حقوق بشر سازمان ملل، در یک سازمان بین‌ دولتی بنگلادش اخیرا در اکتبر ۲۰۱۸ مطرح شده است. 
 

اشغال اینترنت

با کمک فعالان سایبری در بنگلادش و خارج از کشور، دانش‌آموزان توانستند بر روی اینترنت بسیج شوند تا پیام‌های خود را از طریق راه‌های متفاوت پخش کنند. هنگامی‌ که اخبار اعتراضات بر بستر بین‌المللی پخش شد، دولت نخست وزیر حسینه یک پیش‌نویس قانون حمل و نقل جاده‌ای را تصویب کرد. داکا تریبیون گزارش کرد که اعمال قانون، که همچنین مجازات اعدام را برای تصادفات مرگبار تصادفی تعیین می‌کند، به دلیل اعتراضات دانشجویان بود. 

ویتنس، در تمرینات خود در سرتاسر آسیای اقیانوس آرام و در تمام دنیا، از استفاده رمزگذاری‌‌ها، پهنای باند کم، اپلیکیشن‌های مطمئن پیام‌رسانی در شرایط بحرانی حمایت می‌کند. از آن‌جایی که شبکه‌های تلفن همراه شروع به کاهش و در نهایت متوقف شده‌اند. خواسته‌ها برای استفاده از اپلیکیشن‌های امن، مثل سیگنال و فایرچت خیلی دور از ذهن نیست. هشتگ‌های رواج یافته مثل #WeWantJustice و #RoadSafetyBD می‌تواند در آینده بیشتر به تقویت صدای دانش‌آموزان کمک کند زیرا جنبش آن‌ها در اینستاگرام و توییتراسفیر پیشروی کرده است. 

در حالیکه رسانه‌های جریان اصلی، عمدتا طرفدار دولت، از فیلم‌هایی که شامل صحنه‌های از خشونت‌های حمایت شده از سمت دولت محروم شده بودند، ویدئوهایی از دانش‌آموزانی که کمک می‌خواهند و شاهدان عینی که فیلم‌هایی را از این صحنه‌ها گرفته بودند، در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شد. از فیس‌بوک هم به همین ترتیب از سمت دانش‌آموزان و روزنامه‌نگاران ساکن برای نشان دادن این ویدئوها و برنامه‌ریزی نقاط دیدار دانشجویان در طول اعتراضات استفاده شد. به همین ترتیب، توییتر نیز کمک کرد تا توجه رسانه‌های بین‌المللی را به خود جلب کند: 

به گفته Trandmaps، به عنوان بهترین توییت‌ها

 

در موقعیت‌های پرتنشی این چنینی، جایی که اطلاعات غلط فراوان است، فیلتر کردن مدارک دیجیتالی معتبر بدون در خطر انداختن زندگی افراد کار دشواری است. در طی سال‌ها، ویتنس، منابع بسیاری، دستورالعمل‌ها و ابزارهای آن را برای کسانی که این داستان‌ها را به صورت ویدئویی پوشش می دهند به اشتراک گذاشته است. در میان این‌ها، راهنمای مختصر ۴ مرحله‌ای در مورد چگونگی تایید صحت فیلم سوء استفاده از حقوق بشر، برخی از تکنیک‌های مهم را برای تعیین هر چه بیشتر صحت ویدئوها به کار گیرد. 

به این ترتیب تیم ویتنس در آسیا-اقیانوس آرام توانست با گروهی از دانش آموزان در داکا برای انتشار ویدیو تأیید شده خود همکاری کند تا از امنیت اطلاعات ارزشمند محافظت و اطلاعاتی حیاتی را به طور مختصر منتشر کند. ویدئوهایی که دانش آموزان می‌توانستند در لحظه توسط ابرداده‌های آن‌ها دقت آن را بسنجند. و در عین حال اطمینان داشتن به این مهم بود که این اطلاعات ارزشمند حفاظت شده هستند، و این مدارک حقیقی و قابل اعتمادند.

فیلم‌هایی که اعتبارشان تایید می‌شود و از طریق یک آرشیو سازمان‌یافته دست‌نخورده نگه داشته می‌شوند، لذا استفاده از آن‌ها تمایل به اعتماد بیشتری دارد و در یک کمپین تبلیغاتی طولانی‌تر و یا در یک دادگاه مفید می‌باشند. چنین تلاش‌هایی از سوی فعالان اینترنتی در Reddit، یک وبسایت جمع‌آوری اخبار صورت می‌گیرد و اخبار مهم اجتماعی مورد تشویق قرار می‌گیرد. کسانی که در ردیت همکاری می‌کنند، همچنان به ارسال شواهد در گوگل درایو می‌پردازند، از جمله شواهد ویدئویی و متوقف کردن سانسور رسانه‌ها توسط دولت بنگلادش. در نهایت به روزرسانی‌های زنده از اعتراضات و دستگیری شهید علم و همچنین یک آرشیو از ویدیوهای ارزشمند شامل اعترافات بر روی وبسایت قرار گرفت. 

تولید و جمع‌آوری تمام اطلاعات مربوط به وضعیت داکا در یک فضای امن و مجاز شواهد ارزشمندی است که ممکن است برای دلیل بهتری استفاده شود. به خصوص از آن‌جایی که پس از لغو اختلالات ارتباطات از راه دور در جایی که ویدئوها آپلود شده‌ بودند، این ویدئوها به صورت اسرارآمیزی ناپدید شدند. نه تنها این، بلکه آرشیو دیجیتال به حفظ کپسول لحظه‌ای که برای آیندگان ضبط شده کمک می‌کند. 
 

نگاه‌ها به سمت بنگلادش است

بنگلادش به تازگی از نقش خود در کمک به پناهندگان روهینگیا برای گذر بی‌خطر از راخین، میانمار به سمت اردوگاه‌های خاک بنگلادش که بیشتر از ۶۰۰ هزار نفر پناهنده دارد صحبت کرده است. اما پر واضح است که از رفتارش با خبرنگاران به طور قطع راضی نیست. دولت بنگلادش با ایجاد یک بدنه برای نظارت بر تهدیدات سایبری به دنبال کنترل هر چه بیشتر شبکه‌های اجتماعی است. اخیرا سازمان‌های امنیتی را برای کمک به سرکوب علیه مخالفت‌ها، که افراد را قبلا برای ارسال فیلم‌های تبلیغاتی ضد دولتی دستگیر کرده‌اند، مستقر کرده است. در این تلاش حتی به فیس‌بوک هم نگاهی انداخته است. 

 

قانون جدید امنیت دیجیتال، که پیش‌نویس آن توسط روزنامه‌نگاران کشور رد شده است، صدایی برای ابراز آزادی عقیده ندارد و بنگلادش را مسبب نقض تعهداتش در چندین عهدنامه بین‌المللی خواهد دید. دولت همچنین اخیرا یک لایحه را با مقررات محدودی اعلام کرده که شامل تعداد زیادی قوانین کارمندی در راستای تعداد ساعات و روزهای تعطیل‌شان است. 

سازمان‌های بین‌المللی حقوق بشری و نهاد‌های رسانه‌ای مانند عفو بین‌الملل، خبرنگاران بدون مرز، وردپرس فوتو، مرکز پولیتزر، فدراسیون بین‌المللی روزنامه‌نگاران همچنان به حرکت ناعادلانه زندانی کردن شهید علم ادامه می‌دهند. محکومیت این حرکت در سراسر جهان در حال افزایش است. از جمله انتشار بیانیه‌ای مشترک از روشنفکران عام مثل آرونداتی روی، ویجی پراساد، ایو انسلر، نایومی کلین، نوآم چامسکی. در نپال، هند، سریلانکا و دیگر جاهای آسیای جنوبی، روزنامه‌نگاران، هنرمندان و فعالان مدنی به صداهایی تبدیل شدند که خواستار آزادی علم بودند. در بین این افراد هیچ نشانی از عقب‌نشینی نیست. 

یک جنبش که با خواسته امنیت جاده‌ای آغاز شده، در حقیقت، به جهان نشان داده که در آینده برای یک ملت بیشتر و بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد. مطمئنا در حفظ آزادی‌های بنیادین جوانان است. آیا این منشور یک مسیر به صورت معنادار است و دور از یک سابقه طولانی از تضعیف مخالفت رهبری دانش‌آموزان؟ همه‌ی نگاه‌ها در حال حاضر بر روی بنگلادش است. 

تصویر از مایان محمود، منبع از اینستاگرام

 

• برای Witness، بایگانی بهترین شیوه‌ها را از این لینک ببینید: https://archiving.witness.org
• مخاطبان خود را چگونه درگیر پخش زنده کنیم: https://blog.witness.org/2018/09/4-tips-co-present-active-audiences-livestreams
• چگونگی جمع‌آوری و تحلیل ویدئوهایی که طی ده سال به دست‌مان رسیده و راه‌های بررسی راه‌های تازه‌ برای داستان سرایی در باب خشونت پلیس: https://elgrito.witness.org
• این نمودار WITNESS مقایسه سرویس و سیستم‌های محبوب برای انتقال الکترونیکی ویدئو از یک مکان به مکان دیگر را فراهم می کند: https://library.witness.org/product/transferring-human-rights-video-online
• فهرستی مناسب از ابزار، وبسایت‌ها و منابعی که کارشان افزایش کارکرد در ویدئو و تکنولوژی است. http://bit.ly/ARULPRKTECH
• حرف بزنید، پیام همبستگی را به اشتراک بگذارید: https://www.frontlinedefenders.org/en/profile/shahidul-alam

 

مگانا بهار مشاور رسانه‌ای و ارتباطات اجتماعی برای منطقه آسیا و اقیانوس آرام است. او کارشناس رسانه و جنسیت است و ۱۹ سال در حیطه و زنان و جنبش‌های حقوق بشری سابقه دارد.